ก่อนจะใช้ “ณ อยุธยา” เคยมี “ณ กรุงเทพฯ” เป็นสร้อยนามสกุลเจ้านาย

แต่แรก นามสกุลเหล่านั้นโปรดให้มีสร้อย คําว่า “ณ กรุงเทพฯ” ต่อท้าย ให้เป็นที่เข้าใจได้ว่าเป็นเชื้อสายของจักรีบรมราชวงศ์ ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2468 ก็มีประกาศพระราชดําริว่า คําว่า “กรุงเทพฯ” นั้นเป็นคําใช้น้ํานามนครอันเป็นราชธานี เช่นของพระนครศรีอยุธยาเมื่อเป็นราชธานีก็เรียกว่า “กรุงเทพมหานครบวรทวารวดีศรีอยุธยา” และ “กรุงเทพมหานครอมรรัตนโกสินทร์” ก็เป็นนามของราชธานีในปัจจุบันนี้ คําว่า “กรุงเทพฯ” จึงไม่ชัดแจ้งว่าหมายถึงแห่งใด

ณ อยุธยา คืออะไร ?

ณ อยุธยา เป็นการสร้อยต่อท้ายนามสกุลสำหรับราชสกุล เขียนเป็นอักษรโรมันว่า “na Ayudhya”

เมื่อวันที่ ๑ มกราคม ๒๔๕๘ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ “ประกาศเพิ่มเครื่องหมายนามสกุลสำหรับราชตระกูล” ซึ่งมีความว่า มีพระราชดำริถึงนามสกุลที่ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม พระราชทานแก่ผู้ที่สืบต่อจากราชตระกูลลงมาโดยสายต่าง ๆ นั้น ต่อไปภายหน้านามสกุลเหล่านี้อาจไปปะปนกับนามสกุลสามัญ จนไม่อาจทราบได้ว่า นามสกุลใดเป็นนามสกุลสำหรับราชตระกูล เพราะไม่มีเครื่องหมายเป็นที่สังเกต และเนื่องจากมีพระราชดำริที่จะดำรงนามสกุลสำหรับราชตระกูลให้ยืนยงอยู่ชั่วกัลปาวสาน

จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้ประกาศว่า บรรดานามสกุลซึ่งได้ทรงขนานพระราชทานแก่ผู้สืบสายราชตระกูลนั้น ให้มีคำว่า “ณ กรุงเทพ” เพิ่มท้ายนามสกุลนั้น และห้ามมิให้ผู้หนึ่งผู้ใดที่มิได้สืบสายราชตระกูลใช้คำ “ณ กรุงเทพ” เป็นนามสกุลหรือต่อท้ายนามสกุลของตน แม้แต่ผู้ที่ได้รับพระราชทานพระบรมราชานุญาตพิเศษให้ใช้นามสกุลสำหรับราชตระกูลได้ จะเติมคำ “ณ กรุงเทพ” ลงด้วยไม่ได้

เมื่อวันที่ ๒๔ มีนาคม ๒๔๖๗ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ ทรงพระราชดำริพิจารณา คำว่า “กรุงเทพ” นั้น เป็นคำที่ใช้นำหน้านามมหานครซึ่งเป็นราชธานี เช่น ใช้ว่า “กรุงเทพมหานคร บวรทวาราวดีศรีอยุธยาฯ” เป็นนามของกรุงศรีอยุธยาเมื่อครั้งเป็นราชธานี และใช้คำว่า “กรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทร์ฯ” เป็นนามของพระมหานครราชธานีในปัจจุบัน

ดังนั้น คำว่า “กรุงเทพ” จึงมีความหมายถึงราชธานี ๒ แห่ง โดยไม่แน่ชัดว่าเป็นแห่งใด และเนื่องจากมีพระราชดำริว่า พระบรมราชวงศ์นี้เดิมเป็นสกุลอันมหาศาลที่มีมาตั้งแต่สมัยพระนครศรีอยุธยาเป็นราชธานี จึงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ “ประกาศแก้เครื่องหมายนามสกุลสำหรับราชสกุล” ความว่า ตามที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ผู้สืบสายแต่ราชสกุลใช้คำว่า “ณ กรุงเทพ” ต่อท้ายนามสกุลนั้น เป็น “ณ อยุธยา” ตั้งแต่วันที่ ๖ เมษายน ๒๔๖๘ ซึ่งตรงกับวันมหาจักรี

ที่มา การใช้สร้อย “ณ อยุธยา” ต่อท้ายนามสกุลสำหรับราชสกุล จดหมายข่าวราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๔ ฉบับที่ ๓๓ กุมภาพันธ์ ๒๕๓๗